هفته سلامت فرصت مغتنمی است تا برخی دغدغه‌های حوزه بهداشت ودرمان مورد واشکافی دوباره و ای بسا چندباره قرار بگیرند. دکتر موقری رییس مرکز بهداشت یکی از مدیران و صاحب‌نظران این حوزه است که در گفت‌وگوی پیش رو با اعلام شعار سال سازمان جهانی بهداشت در باره برنامه‌های این هفته نیز توضیحاتی ارایه کرده است.
شعار امسال هفته سلامت چیست؟
سازمان جهانی بهداشت (who) بر اساس برآورد‌هایی که از وضعیت سلامت و وضعیت بهداشتی کل کشورهای جهان دارد شعاری انتخاب می کند و این شعار نشان دهنده اولویت کاری دولت‌ها در آن سال است. عنوان شعار امسال «مراقبت‌های بهداشتی اولیه راهی به سوی پوشش همگانی سلامت» انتخاب شده است.
مراقبت‌های بهداشتی اولیه شامل چه مواردی می‌شود؟
این مراقبت‌ها خدماتی هستند که همکاران ما به عنوان بهورز در خانه‌های بهداشت و در سطح گسترده‌تر در مراکز بهداشتی درمانی و پایگاه‌های سلامت عرضه می‌کنند. این خدمات، خدماتی هستند بسیار قابل دسترس، ارزان، قابل فهم و درک برای همه؛ شامل آموزش بهداشت، مراقبت‌های مادر و کودک، سلامت روان، بهداشت حرفهای، بهداشت محیط، تامین آب آشامیدنی سالم، پوشش کامل واکسیناسیون یا ایمن‌سازی، دسترسی به داروهای ضروری و بهداشت دهان و دندان، بهداشت سالمندان و... می‌شوند و شخصی که به آنجا مراجعه می‌کند این خدمات را بسته به سن و جنسی که دارد دریافت می‌کند.
از برنامه‌های هفته سلامت در سیرجان بگویید.
یک‌سری شعارها برای این هفته در نظر گرفته شده که روز شمار آن نیز طراحی شده است. بر اساس همین روزشمارها؛ نواختن زنگ سلامت در یکی از مدارس شهر، مصاحبه با مطبوعات، اطلاع‌رسانی در مراکز، نصب بنر، برنامه ورزش صبحگاهی برای اعضای کارگروه سلامت و خانواده‌های آنان، احداث کمپ‌های سلامت در جاهای مختلف مثل نماز جمعه، بازدید از خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی به این منظور که آشنایی با مراقبت‌های بهداشتی اولیه کمرنگ نشود و همانطور که از قبل انجام می‌شد ادامه پیدا کند و... از جمله برنامه‌های هفته سلامت مرکز بهداشت سیرجان هستند. یک همایش سفیران سلامت با همکاری آموزش و پرورش در روز چهارشنبه برگزار می‌کنیم. برای کارخانه‌ها هم برنامه داریم. لازم به ذکر است که برنامه‌های هفته سلامت نمادین است و‌گرنه ما در طول سال شعارهایی از سوی وزارتخانه دریافت می‌کنیم که برای آن‌ها برنامه مداوم تدارک می‌بینیم. همکاری خوبی با پایگاه دریایی داریم و به طور مرتب کلاس‌های آموزشی برای پرسنل برگزار می‌کنیم. همچنین با آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها هم همکاری داریم.
شاخص های بهداشتی با عمل به این خدمات چه تغییراتی کرده؟
کشورمان از نظر شاخص‌های توسعه بسیار پیشرفت کرده. در ابتدای انقلاب امید به زندگی حدود ۵۰ سال بود. الان امید به زندگی در آقایان 2/73 و در خانم‌ها ۷۶ و میانگین حدود ۷۵ سال است. در حالی که انتظار who این بوده که حداقل ۶۰ سال باشد. ما جزو کشورهایی هستیم که خیلی از این حد بالاتر هستند و در دهه آینده به ۸۰ سال می‌رسیم. میزان مرگ کودکان زیر ۵ سال باید ۵۰ نفر در هزار تولد زنده باشد که در ایران خیلی پایین‌تر از این آمار است. میزان مرگ مادران رقم خیلی وحشتناکی بود که الان خیلی کم شده و آن‌هایی هم که اتفاق می‌افتد کسانی هستند که این مراقبت‌ها را دریافت نمی‌کنند و به آن اهمیت نمی‌دهند یا کسانی هستند که خدمات اجتماعی نمی‌گیرند. پوشش واکسیناسیون در شهری مثل سیرجان در حال حاضر ۱۲۰ درصد است به این دلیل که ما خیلی از افراد عبوری را هم پوشش می‌دهیم و بالاتر از جمعیت سیرجان واکسن می‌زنیم. تمام بیماری‌های واگیر از جمله فلج اطفال و سرخک که برای جامعه خطرناک بودند ریشه‌کن شده‌اند.
چرا مراقبت‌های بهداشتی اولیه مهجور مانده‌اند؟
شاید به دلیل عدم آگاهی باشد. متأسفانه وقتی از مردم بپرسید که مشکلات بهداشت و درمان چیست، سریع می‌روند سراغ بیمارستان، دستگاه ام‌آرآی و... اتفاقاً مسا‌ل کلان، همین مراقبت‌های اولیه است و باید به آن بپردازند. پرداختن به مسایل بیمارستان لازم است ولی باید در بحث پیشگیری پیشقدم باشیم. باید دیابت و بیماری‌های فشار خون را کنترل کنیم. اگر بتوانیم دیابت را کنترل کنیم و اجازه ندهیم عوارض دیابت باعث شود فرد به سمت سکته‌های مغزی-قلبی، دیالیز، نابینایی و قطع عضو برود این خودش کمک بسیار بزرگی است. یا اگر بتوانیم بیماری‌های اعصاب و روان را کنترل کنیم که خودکشی پایین بیاید، کار بزرگی کرده‌‌ایم. خوشبختانه در حال حاضر ایران در بحث بیماری‌های واگیر به شدت موفق بوده ولی در کنترل رفتارهای پرخطر، سوانح رانندگی و بیماری‌های غیرواگیر، مصرف مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی، سبک زندگی، نحوه تغذیه، فعالیت بدنی و مواردی که مرتبط با بیماری‌های غیرواگیر است، نتوانستیم آن‌طور که باید و شاید عمل کنیم. چون این‌ها چیزهایی است که دست یک ارگان یا دستگاه نیست. خود فرد مهم است، تبلیغات داخل جامعه مهم است، نحوه زندگی مهم است و این باعث می‌شود که متاسفانه در این زمینه‌ها به مشکل بر‌بخوریم.
یعنی می‌گویید در بحث سلامت بایستی کار مشارکتی انجام شود؟
بله! ۳۰ درصد مرگ‌و‌میر جوانان به علت حوادث ترافیکی است که رقم خیلی وحشتناکی است. یعنی ما اگر فقط فرهنگ رانندگی‌مان درست شود ارزش بسیار بالایی دارد. بحث دیگر خودکشی (6.5 درصد)، خشونت (5.9 درصد)، سکته‌های قلبی (۵ درصد) و سوء‌مصرف مواد است که متاسفانه در جوانان آمارش بالا است. قسمت‌هایی که مربوط به سایر دستگاه‌ها از جمله دستگاه‌های فرهنگی، انتظامی و... است باید بیشتر کمک کنند. همه با هم باشند. سلامت یک مقوله‌ای است که ۲۵ درصد آن مربوط به دستگاه‌های متولی بهداشت و سلامت است و بقیه آن بایستی با مشارکت انجام شود. جاده‌ها به سلامت مرتبط هستند، جهاد کشاورزی و آموزش‌و‌پرورش به سلامت مرتبط هستند. اگر محیط زیست را کنترل نکنیم سلامت تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در بحث سلامت روان هم باید حتماً یک پیشگیری جامعه‌محور را مد نظر داشته باشیم. نمی‌توانیم بگوییم ما روی فرد کار می‌کنیم، باید الگوهای رفتاری در جامعه اصلاح شود. جامعه سالم داشته باشیم و افراد از آن الگوها پیروی کنند. یک مشکل بزرگی که الان دارد پررنگ می‌شود، افزایش سن ازدواج جوانان است. به دلایل مختلف جوانان به ازدواج تمایل ندارند. به نظر من مسایل فرهنگی عمده‌ترین دلیل این اتفاق است و پس از آن هم مسایل مالی. شاید برای خیلی ها قابل پذیرش نباشد. شما اگر برگردید به گذشته می‌بینید که با درآمد خیلی کمتر، با شرایط خیلی سخت‌تر هم ازدواج می‌کردند ولی متاسفانه الان اینطور نیست.
این عدم تمایل به ازدواج می‌تواند روی پیر و یا جوان ماندن جمعیت کشور تاثیرگذار باشد؟
بله. متاسفانه بخش عمده‌ای از دختران دهه ۶۰ دارد از سن بارداری‌شان می‌گذرد و ازدواج هم نکرده‌اند. این‌ها اگر ازدواج هم بکنند از نظر ما نمی‌توانند بارداری سالم داشته باشند و وارد سن بارداری پرخطر می‌شوند. خانمی که ۳۵ سال سن دارد از نظر ما بارداری پرخطر خواهد داشت. ۱۷ درصد از زایمان‌های کشور بالای ۳۵ سال هستند که پرخطر است. در ده سال گذشته این آمار ۷ درصد بوده که به خاطر بالا رفتن سن ازدواج افزایش یافته است. الان ۱۳ میلیون جوان در شرف ازدواج در کل کشور داریم که اگر ۱۰ درصد آن‌ها هم ازدواج کنند آن رقمی که ما برای فرزندآوری مد نظر داریم محقق می‌شود. در سال ۸۹ حدود ۸۹۰ هزار ازدواج در کشور ثبت شده ولی سال ۹۵ این آمار به ۶۸۰ هزار زوج رسیده. این‌ها زنگ خطری است برای سوق یافتن کشور به سمت جمعیت پیر. از طرف دیگر متاسفانه بیماری‌هایی از جمله کبد چرب گریبان‌گیر نسل جوان شده که به خاطر الگوهای تغذیه‌ی نامناسب است. الگوی غذایی ما کلاً در حال تغییر است. جوانان دیگر به غذاهای سنتی گرایش ندارند و مصرف فست فود، غذاهای چرب، اعتیاد به مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی آمار جالبی نیست. این‌ها می‌طلبد که همه ارگان‌ها پای کار بیایند. ۴۷% جوانان کشور ما فعالیت فیزیکی مناسبی ندارند. حدود 1.5 درصد اختلال افسردگی دارند. برای همه این‌ها باید یک برنامه مشترک و همگانی در نظر گرفت.
با توجه به فرا رسیدن فصل تابستان چه برنامه ای برای نظارت بر کافی شاپ‌ها و رستوران‌ها دارید؟
ما همواره برنامه بازرسی از این مراکز را داریم و از همه دستگاه‌هایی که در این امر با ما همکاری داشتند تشکر می‌کنم. این بازرسی‌ها به طور مداوم انجام می‌شود. هر موردی هم که هست همشهریان عزیز می‌توانند به مرکز بهداشت و یا سامانه ۱۹۰ اطلاع دهند. قطعا با کسانی که با سلامت مردم بازی می‌کنند برخورد می‌کنیم. با ارایه جنس تاریخ گذشته، عدم رعایت موارد بهداشتی و... شوخی نداریم. اداره اماکن و دادستان در این زمینه به شدت از ما حمایت کردند و هر جایی که در رابطه با اعمال قانون مانعی بوده شدیدترین برخوردها از سوی اماکن با آن‌ها صورت گرفته. مردم هم اگر به ما کمک کنند بهتر می‌توانیم کار را انجام دهیم. مردان باید حواس‌شان باشد جنس تاریخ مصرف گذشته نخرند حتی اگر ارزان‌تر مجانی باشد. اگر دیدند رستورانی موارد بهداشتی را رعایت نمی‌کند به ما اطلاع دهند. وقتی مردم به ما اطلاع دهند جنبه بازدارنده بیشتری دارد.
آیا پرونده هایی را هم به تعزیرات ارجاع داده‌اید؟
بله. پرونده‌های زیادی به تعزیرات معرفی کردیم ولی سعی کردیم تعطیلی کمتری در صنوف داشته باشیم و بیشتر بحث آموزش مطرح شود.
در حال حاضر مراکز طب سنتی، داروهای گیاهی و افرادی که تحت عنوان «بیطال» فعالیت می‌کنند بسیار زیاد شده. چرا نظارتی بر آن‌ها وجود ندارد؟
این موارد را باید با معاونت درمان غذا و داروی نظام‌پزشکی مطرح کنید. مواردی که واقعاً در کار پزشکان دخالت دارند به قوه قضاییه معرفی می‌شوند. متاسفانه تخلفات زیاد است. این مورد هم می‌طلبد که مردم از جایی که مجوز دارد و معتبر است خدمات درمانی را دریافت کنند و به سراغ موارد نامعتبر نروند. در حالت کلی این امر مربوط به حوزه ما نیست اما اطلاع دارم که بازدید‌ها به صورت مرتب انجام می‌شود و با افراد خاطی به صورت جدی برخورد می‌شود.
با توجه به فرا رسیدن ماه مبارک رمضان و مصرف زولبیا و بامیه، بعضا دیده می‌شود در برخی از مراکز تهیه این شیرینی‌ها از روغن نامناسب و چندبار مصرف شده استفاده می‌شود. آیا بر عملکرد این مراکز نظارتی وجود دارد؟
خوشبختانه دو سه سال است که همکاران ما به دستگاه‌های پرتابل سنجش سلامت روغن مجهز شده‌اند. حتی می‌توانید از نحوه کارشان یک گزارش تهیه کنید. این همکاران برای تست سلامت روغن دستگاه را در روغن قرار می دهند، دستگاه نسبت به روغن حساس است و نشان می‌دهد که آیا روغن قابلیت استفاده دارد یا خیر. مراکز تهیه و تولید زولبیا و بامیه در ایام ماه مبارک رمضان به صورت مرتب کنترل شده و با افراد خاطی برخورد خواهد شد.
یکی از معضلات شهرستان سیرجان در حال حاضر آلودگی هوا به خاطر وجود معادن و مراکز صنعتی است، به نظر می‌رسد واحد بهداشت محیط نظارتی بر واحدهای صنعتی و معدنی ندارد؟
خیر این طور نیست. ما واحد بهداشت حرفهای داریم با دستگاه‌های مجهز که در معادن و صنایع فعال است که سر و صدا، غبار و آلودگی‌هایی از این قبیل را اندازه‌گیری می‌کند. واحد HSE معدن هم آلودگی را به صورت مرتب اندازه‌گیری می‌کند. این اندازه‌گیری را محیط زیست هم انجام می‌دهد. در محیط معدن آلودگی بالا است اما خوشبختانه به گونه‌ای است که خیلی کم پیش می‌آید این آلودگی‌ها بخواهد به سطح شهر سیرجان منتقل شود. معمولا همان اطراف معدن باقی می‌مانند. در قسمت‌هایی که قابل پیشگیری است باید فیلترهایی نصب شود. کارخانه‌های ذوب هم شرایط خاص خودشان را دارند. خوشبختانه معادن آهن نسبت به سایر معادن خیلی آلوده‌کننده نیستند، فقط گرد و غبار آن‌هاست که در همان منطقه معدن باقی می‌ماند، اما افرادی که در محدوده معدن هستند باید خیلی مواظب سلامتی خودشان باشند.
هر چند وقت یک بار آلودگی مراکز صنعتی چک می شود؟
از سوی اداره محیط زیست و واحد HSE معدن آلودگی به صورت مرتب چک می‌شود. همکاران ما هم بسته به نیاز برای معاینات دوره‌ای معمولاً هر ۶ ماه یک بار این آلودگی را می‌سنجند. البته مرجع رسمی سنجش این آلودگی اداره محیط زیست است و اطلاعاتی که من اینجا بیان می‌کنم ممکن است تفاوتی با آمار محیط زیست داشته باشد. برای اینکه میزان آلودگی روی کارکنان محدوده معدن تاثیر کمتری داشته باشد سعی کنند از ماست و شیر بیشتری در وعده‌های غذایی خود استفاده کنند.
مشکلی که شهر سیرجان با آن درگیر بود مسئله آرسنیک موجود در آب بود. با توجه به ذخیره سد و فرارسیدن فصل تابستان شاید نیاز باشد که بخشی از آب از چاه‌ها تامین شود. آیا باز هم با مشکلات آرسنیک روبه‌رو خواهیم بود؟
خوشبختانه به خاطر بارندگی‌های خوبی که داشتیم و افزایش ذخیره سد در حال حاضر سد آب شرب همشهریان را تامین می‌کند و تصفیه‌خانه خیلی مجهزی هم دارد. امیدواریم خط برگشت انتقال آن هم به سرعت آماده بهره‌برداری شود تا بتوانیم خدمات بیشتری به همشهریان بدهیم. میزان آرسنیک آب مرتب آزمایش می‌شود و در حال حاضر آرسنیک در آب شرب شهر سیرجان وجود ندارد.
میزان آرسنیک فعلی آب سیرجان چقدر است و در خصوص شهرهای اقماری چه باید کرد؟
مقدار آرسنیک موجود در آب شهرستان سیرجان در حال حاضر زیر ۱۰ واحد است. برخی از شهرهای اقماری هنوز مشکلاتی دارند که در شورای سلامت استان هم تصویب شد که یا یک تصفیه‌خانه برای آن‌ها راه‌اندازی شود و یا از دستگاه‌های موقت تصفیه آب استفاده کنند که فعلا مورد دوم در حال اجراست.
در حال حاضر تمرکز مرکز بهداشت بیشتر روی چه مسایلی است و بیشترین بیماری که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند کدام است؟
تمرکز ما روی بیماری‌های غیرواگیر است. پایگاه‌های سلامت و مراکز جامع سلامت راه‌اندازی شده‌اند. روانشناس و کارشناس تغذیه به آن‌ها اضافه شده. حدود ۹۰ نفر نیرو جذب شده‌اند. در روستاها برنامه پزشک خانواده و بیمه روستایی به صورت کامل خدمات ارایه می‌دهند، آن هم با کمترین هزینه. اکثر روستاهای ما مجهز به آزمایشگاه در حد آزمایشگاه روتین هستند. پزشک و روانپزشک در این مراکز مستقر است. از همشهریان گرامی خواهش می‌کنم بیایند و پرونده سلامت تشکیل دهند تا بتوانیم خدمات بهتری به آن‌ها ارایه دهیم. هنوز ۳۰ درصد از مردم سیرجان پرونده سلامت ندارند. ما برای هر سنی خدمات خاص خودش را داریم. همشهریان گرامی سعی کنند مسایل مربوط به سلامت را از مجاری قانونی خودش دریافت کنند و صحت حرفهای فضای مجازی را از افراد مطمئن بپرسند. به سلامت روان، ورزش و فعالیت بدنی بیشتر اهمیت دهند و سعی کنند در فرهنگ رانندگی هم ارتقا پیدا کنند. بیشترین مشکلی که فعلا مردم در حوزه سلامت با آن دست به گریبان هستند، ابتلا به بیماری‌های دیابت، فشار خون و سوانح رانندگی است که باید برای آن‌ها برنامه‌ریزی جدی انجام داد.